خطر توسعه شهرها روی گسل های فعال
فاما كیش: از تابستان 97 بعد از مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در ارتباط با ممنوعیت ساخت وساز روی گسل های اصلی، دكتر حناچی كه در آن هنگام معاون شهرسازی شهرداری تهران بود، در نامه ای به شهرداران مناطق تهران دستور ممنوعیت صدور هرگونه مجوز ساخت وساز مدارس و كلیه جایگاه های سوخت در پهنه های گسلی اصلی تهران را صادر كرد.
این حكم برای راه اندازی ساختمان های با اهمیت خیلی زیاد در پهنه های گسل اصلی با جابه جایی عمده گسلی شهر تهران صادر شد. در مصوبه سوم اردیبهشت ۱۳۹۷ شورای عالی معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی « حرایم گسل ها برای تهران، تبریز و كرمان» تعیین شد. همین طور قرار شد «ضوابط ساخت وساز در پهنه های گسلی كلان شهرها توسط كمیته استاندارد ۲۸۰۰ مركز تحقیقات راه، مسكن و شهرسازی حداكثر تا سه ماه آینده تدوین و اعلام شود». (چنین كاری كه اصولا تا مرداد ۹۷ باید انجام می شد، هنوز انجام نشده است). نكته مهم آن است كه در همین مصوبات نیز انجام فعالیت های علمی برای تعیین حریم های گسله الزامی دانسته شده است.
حال اگر فرایندی در كشور برای نادیده گرفتن اهمیت و دقت لازم در اجرای این مصوبات در كشور شكل بگیرد، عملا اجرای آن به كاری ضد اهداف اولیه خود تبدیل خواهد شد. چونكه با عجله نواحی بعنوان حریم در داخل شهرها تعیین خواهند شد كه عملا سایر نواحی كه احیانا گسله در آنها وجود داشته باشد، نادیده گرفته می شوند و مانند گسل های شمال تهران و شمال تبریز كه محدوده گسله در بیرون شهرهای مذكور نیز ادامه می یابند، فقط بخش داخل شهرها برای چنین بررسی ای مورد توجه قرار خواهند گرفت. مطالعه نكردن محدوده گسله كه در محدوده شهری است، ولی بیرون شهر نیز ادامه می یابد، به این نتیجه می انجامد كه این مصوبه عملا به وسیله ای برای مجازاعلام كردن محدوده های خطرناك، با تعیین بعضی محدوده ها كه فعلا محل گسل ها شناخته می شوند، تبدیل گردد. ساخت وساز در پهنه و روی گسل های فعال در بیشتر شهرهای ایران كه در پای دامنه ها و مرزهای بین كوه و دشت واقع شده اند، در پنج دهه اخیر با سرعت و شدت بیش از پیش ادامه یافته است.
این اتفاق در شهرهای مهمی نظیر تهران، تبریز، كرج، كرمان، شیراز، مشهد، قزوین و اهواز رخ داده و همچنان ادامه دارد. راه اندازی ساختمان روی گسل شمال تهران و گسل های شمال و جنوب ری و كهریزك، گسل شمال كرج و ماهدشت، همچنان در حال گسترش بی رویه ای است. این گسترش به نحوی است كه الان ساخت وساز با تسطیح نواحی پای دامنه های شمال تهران در ناحیه های سوهانك، دارآباد، گلابدره، دربند، ولنجك، فرحزاد، سعادت آباد و كن با شدت ادامه دارد. این مـسئله در شمال شهر تبریز نیز به صورت مشابهی در ناحیه های باغمیشه، شهرك ولی امر، انتهای یوسف آباد، محله جانبازان و شهرك ارم انجام می شود. گسل شمال تهران به صورت یك پهنه گسله (شامل چندین گسل متوالی و پی درپی) تا ناحیه اشتهارد و بوئین زهرا ادامه دارد. زلزله اول تیر ۱۳۸۱ چنگوره (آوج) و پهنه زلزله زده بوئین زهرا (۱۰ شهریور ۱۳۴۱ با بزرگای ۷.۱) در همین روند گسلی رخ داده است. زلزله مهم بوئین زهرا بر اثر گسیختگی در گسله ایپك روی داد. روی گسل جنوب اشتهارد زلزله ۱۱۷۷م سبب ویرانی منطقه اشتهارد در شرق بوئین زهرا شد.
گسل جنوب اشتهارد در شرق به گسل ماهدشت-جنوب كرج و گسل ماهدشت در انتهای شرقی خود به پهنه گسله شمال تهران می رسد. در این پهنه گسله بعضی قطعه ها كه در ناحیه جنوب دشت قزوین و شمال آوج واقع اند فعال شده و سبب رخداد زلزله های مخربی شده اند و بعضی دیگر از قطعه های آن حداقل در هزار سال اخیر هیچ زلزله مهمی نداشته اند، ولی فعال می باشند و همواره سبب زلزله های كوچكی می شوند (مثل گسل های جنوب اشتهارد، ماهدشت-جنوب كرج و شمال تهران). اینكه این قطعه گسل ها در چه زمانی باردیگر فعال خواهند شد تا زلزله مخربی را سبب شوند با اطلاعات امروزی و ابزارهای شناخته شده تابحال ممكن نشده است، چونكه با وجود پرورش نسل دانشمندانی كه قادر به انجام چنین پژوهش هایی هستند، كمبود منابع در بیشتر پژوهش های انجام شده، وجود داشته و اینكه در هیچ دولتی در ایران اولویت جدی برای پایش رفتار گسل ها، خصوصاً گسل های اطراف تهران وجود نداشته است. با عنایت به گسیختگی قطعه های دیگر در این پهنه گسله در شمال تهران و جنوب البرز و داده های موجود از وقوع زلزله های كوچك تا متوسط (مانند زلزله ۲۹ آذر ۹۶ در ملارد) روی گسل ها می توان فعال بودن گسله های شمال تهران و ماهدشت -جنوب كرج را نیز نتیجه گرفت. نتایج آخرین برآوردهای خطر زلزله نمایانگر ریسك بالای فعالیت گسل های مورد اشاره (هنگام یك زلزله با بزرگای بیشتر از ۶) است چونكه در نزدیكی و روی آنها جمعیت متراكمی ساكن شده است. پهنه گسل شمال تهران در پای دامنه های شمال تهران الان محدوده ساخت وسازهای وسیعی (به ویژه درباره ساختمان های مهم و تأسیسات خدماتی -آموزشی) است. پهنه گسل شمال تبریز نیز در ناحیه شمال شهر تبریز محل ساخت وساز بی رویه ای روی پهنه گسله فعال در شهرك های باغمیشه، ولی امر، یوسف آباد و ارم است. حریم مشخص شده برای ساخت وساز در این شهرك ها از گسل شمال تبریز فراتر رفته و عملا پهنه گسیختگی های سطحی این گسل در بین و بخش های شمالی این شهرك ها واقع می شود. احتمال گسیختگی مستقیم بر اثر گسلش در راستا یا نزدیكی گسل فعال می تواند سبب افزایش خسارت ها و تلفات شود. در نزدیكی گسل بر اثر حركت جبهه گسیختگی به سمت محل موردنظر جنبش های بسیار شدیدی با تغییر مكان های بسیار شدید اتفاق می افتد.
نهشته های نرم دامنه ای در محدوده گسله خصوصاً وقتی توسط انسان برداشته شوند، پتانسیل بسیار زیادی برای لغزش و ایجاد شكاف های سطحی و ناپایداری دامنه ای دارند. با عنایت به راه اندازی شهرك های جدید در محدوده گسل ها و افزایش سریع تراكم در منطقه شمال شهرهای تهران و تبریز، اولویت مطالعه با تعیین دقیق موقعیت گسل ها و مشخص كردن حریم دقیق و احتمال تغییر مكان در هر محل است. در این راه استفاده از تمام ظرفیت های علمی كشور لازم است. مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی نباید صرفا وسیله ای برای به كارگیری توان گروهی از كارشناسان، صرفا برای مشغول كردن این گروه تلقی و اجرا شود.
* استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله
* انتشار یافته در روزنامه شرق ۱۵ مهر ۹۸
منبع: فاما كیش
این مطلب فاما کیش را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب